2 Aralık 1884 tarihinde Üsküp’te doğan, 1 Kasım 1958’de İstanbul’da vefat eden ve Boğaziçi Aşiyan mezarlığına defnedilen Yahya Kemal Beyatlı, son yüzyılda yetişen şairlerin en büyüklerinden biridir. Hiç evlenmeyen Beyatlı’ya, Allah dört tane hayırlı “evlat” lütfetmiştir:
Nihat Sami Banarlı: yaşarken hiçbir kitap yayınlamayan şairimizin bütün eserlerini, titiz bir çalışma ile neşrederek onun tanınmasına vesile olmuştur.
Münir Nurettin Selçuk: Bazı manzumelerini besteleyerek “gemiler geçmeyen” bir âlemde yaşamalarını temin etmiştir.
Ahmet Hamdi Tanpınar: Edebî/fikrî dünyasını şerh ederek daha geniş kitlelerce anlaşılmasının yolunu açmıştır.
Süheyl Ünver: Sohbetlerinden tuttuğu notları yayınlayarak bazı mühim detayların kaybolmasının önüne geçmiştir.
Yaşayan torunları çok ise de şimdilik iki tanesinin ismini şükranla kaydedelim: Sadeddin Ökten ve Beşir Ayvazoğlu.
Şiirleri üç ayrı kitap olarak yayınlanmıştır:
- Eski Şiirin Rüzgârıyle
- Kendi Gök Kubbemiz
- Rubailer ve Hayyam Rubailerini Türkçe Söyleyiş
Vefat yıl dönümü vesilesiyle onun bazı dörtlüklerini çok kısa şerhlerle birlikte sunuyoruz. Şairimiz, bu dörtlüklerin bazılarını farklı meslekler icra eden dostlarına ithaf etmiştir.
*
MERHALE
Merhaleler, bazen azdan çoğa doğru bazen basitten mürekkebe doğru bazen küçükten büyüğe doğru sıralanır. Peki, hayatın merhaleleri nasıl sıralanabilir? İç içe merhaleleri ihtiva eden “üç boyutlu resim” burada sonsuzluğa açılabilmek için imdadımıza yetişebilir. Hayal gücümüzü biraz daha zorlamak gerekiyor.
ÖMÜR
Bir merhaleden güneşle derya görünür
Bir merhaleden her iki dünya görünür
Son merhale bir fasl-ı hazândır ki sürer
Geçmiş gelecek cümlesi rüya görünür
*
İMAN VE ŞEVK
İlimle imanı, imanla aşkı yoğurarak şevk hâline getirmek, dinî hayat için çok önemlidir. Bu ilahî aşk meşalesini tutuşturan âşıkların en büyüklerine peygamber denir. Peygamberlerin yolundan giden kahraman “çoban”lar ise bu ateşi elden ele, dilden dile, gönülden gönle yüzyıllar boyu derin bir vecd ile aktarmışlardır.
ŞEKİP TUNÇ’A
İman bir şevk olan zamanlar geçti
Peygamberlerle kahramanlar geçti
Dağ silsilesinde bir geçit bulmak için
Dağdan dağa seslenen çobanlar geçti
*
ÂFAK VE ENFÜS
İnsan eğitimi üzerine eğilenlerin yaptığı ikili tasniflerden biri, enfüsî ve afakî diye bilinir. Yani iç ve dış gözlem, bir başka ifade ile zahirî ayetler, batınî ayetlerin müşahedesi. Allah’ın “ayet”leri de iki yerdedir. İçinde bulunduğumuz dış âlem, içimizde bulunan iç âlem. Gönül gözünün açık olabilmesi için ilâhî aşk şarabının yardımı gerekir.
TEGÂFFÜL
Bilmem nedir enfüsî nedir afaki
Kimdir fani cihanda kimdir baki
Dünyayı saran boşluğu hissetmeyelim
Peymaneyi boş bırakma doldur saki
*
İŞRET VE BÂDE
İçmek ve mutlu olmak… Cennetin sonsuz nimetlerinden biri de budur: Şarab-ı tahûr. Fakat buradaki “içmek” ile haram olan işret/zehir birbirine karıştırılır, bazen de içinden çıkılmaz bir hâl alır. Rind meşreb olan arif ve kâmil insanlar ise bu lahutî şarabı kirletebilecek herhangi bir davranışta bulunmamaya özellikle dikkat ederler.
NİHAT SAMİ BANARLI’YA
İhramı serenler bu bahar-âbâde
Dünya ile ukbayı getirmez yâde
İşretle keder bahsini açmaz bir rind
İçmez beşerin zehri katılmış bâde
*
HER YERDE O
Bize şah damarımızdan daha yakın olan Allah’ı, herkes kendi kapasitesine göre tanır, hisseder, sever. O’nun ayetleri üzerinde derin tefekkür, bazen mümini deli divaneye çevirir ve o anda dilinden dökülen kelimelerin anlamını düşünemez olur. Kınayanın kınamasından korkmaz. “Enelhak” narası atmaktan başka çare bulamaz.
FUAT BAYRAMOĞLU’NA
İksiri içenler ezelî sagardan
Mestî-i melâmetle geçerler serden
Bir kere enelhak diyen erbâb-ı dile
Hallâk-ı avâlim görünür her yerden
*
TEVHİD
Her ilmin bazen zevkle yaşanan bazen de didişerek tartışılan konuları vardır. Tasavvuf âleminin böyle renkli konularından biri de vahdet-i vücud’dur. Bin yüz yıl önce “enelhak” dediği için Hallac, Bağdat’ta idam edildiyse de o gün bugün söz konusu ifade âşıklar tarafından devamlı kullanıldığı hâlde ikinci bir idam bilinmemektedir.
VAHDET-İ VÜCUD
Bir zümre odur Hâlik-ı mutlak dediler
Bir benzeri yoktur bu muhakkak dediler
Bir kerre görenlerse o Rabb-i ezeli
Dil mesti-i rüyetle ‘enelhak’ dediler
*
GEÇİCİ DURAK
Geçici dünya limanında herkes, “göç” için sırasını ve esecek rüzgârını beklemektedir. Fakat şöyle büyük bir problem vardır: Enginlere açılmak için sırasını bekleyenler, hem “şimdi” hareket emri verilecekmiş gibi hem de hiç emir verilmeyecekmiş gibi bir hâlet-i rûhiyyenin içinde olmalıdırlar. Gözler ilâhî iklimin enginlerinde…
Mersâ-yı fenâda intizâr eylerken
Gâhi geç eser o bâd gâhi erken
İklim-i ilâhîye rucû etmek için
Ervâh açılır engine yelken yelken
*
RİND BİLİR
Hayatın barındırdığı hakikati derinden kavrayabilmek için imdadımıza her zaman yetişen ve bizi besleyen lütuflardan biri de musikidir. İlim, hikmet ve sanat ile gönlünü karanlıklardan arındıran arifin bir adı da rinddir. Bir tel üzerinde aşk ve şevk ile yürüyen ilâhî ahengin kadr u kıymeti her zaman bilinmelidir.
VEHBÎ’YE
Her rind bu bezmin nedir encâmı bilir
Dünyamızı nâgâh zalam örtebilir
Bir bitmeyecek şevk verirken beste
Bir tel kopar ahenk ebediyyen kesilir
*
ŞÖHRET VE KUDRET
Bazı dönemlerde bazı coğrafyalarda bazı kelimeler çok öne geçer. Âdeta her yeri kaplar. Geçen yüzyılda hürriyet ve eşitlik kelimeleri bunlardan ikisi idi. Ruhunun sesini bayraklaştırmak isteyen şair ise başka bir sevdanın peşindedir. Aşkı terennüm edebilmek için onun tek bir şeye ihtiyacı vardır. Onun için Allah’a yalvarmaktadır: Ses kudreti.
SES
Yâ Rab! Ne müsavâtı ne hürriyyeti ver
Hatta ne o yoldan gelecek şöhreti ver
Hep neşve veren aşkı terennüm dilerim
Yâ Rab! Bana bir ses yaratan kudreti ver!
*
İNZİVA
Devletlerin üst yöneticileri ile ilim ve sanat ehlinin birçoğu, hayatında ikbal ve idbar dönemlerini, cemalî ve celâlî tecellileri, iniş ve çıkışları yaşamıştır. Üst makamlara çıkanlar, bu inişe her zaman hazır olmalı ve gerektiğinde sessizce bir köşeye çekilerek hırs imparatorunu dize getirebilmelidir. Aziz İstanbul’ un yazarının tavsiyesi şöyle:
RUBÂÎ
Beyhude merâretleri kalbinden sil
İstanbul’un etrafı geniştir bunu bil
Nefrette isen bu beylerin hâlinden
Beylerbeyi sahilinden maziye çekil!
*
KEFEN
Farsça meşhur bir beyittir bilirsiniz: “Çıplak olarak dünyaya geldim, bir kefen alıp geri döndüm.” İnsan hayat boyu birçok yolculuklar yapar, hepsinden er veya geç evine döner. Bir tanesinden dönemez. Şairimiz o dönemeyen kişinin/kendisinin sözcülüğünü yapıyor. “Yârân-ı azizân” diye hitap ettiği okuyucularından son istirhamını dillendiriyor:
ISFAHAN’DA MEZAR KİTABESİ
Efsûs ki şimdi ruhsuzdur bedenim
Ancak bir köhne pirehendir kefenim
Yârân-ı azizân beni yâd eyleyiniz
Zira ki dönülmez seferimdir bu benim
*
SON BEYT
Bu rubai ile önünüzdeki yazıyı tamamladığım zaman aklıma şöyle bir soru geldi. Yahya Kemal’in son şiiri belli mi idi? Biliniyorsa hangisi idi? Soruyu, konunun üstadı Beşir Ayvazoğlu’na sordum. Hemen gelen cevap bir cümle ve bir beytten ibaretti: “Aziz dost! Yahya Kemal öldüğünde hastanedeki yastığının altında buruşuk bir kâğıt buldular. Bu kâğıtta eski harflerle ve kurşun kalemle şu beyit yazılıydı:
Ölmek kaderde var yaşayıp köhnemek hazin
Buna bir çare yok mudur yâ Rabbe’l-âlemin
